به گزارش نمایشگاه بین المللی سنگ ایران، در نشست مشترک مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب، کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران، گزارش مربوط به «برآورد نیاز آبی معادن و زنجیره صنایع معدنی مرتبط در افق 1415 و 1425» که از سوی موسسه پژوهشی - مهندسی راهبرد دانش پویا تهیه شده است، ارایه شد.

در این نشست به اقدامات کلیدی و دستاوردهای این مطالعه در چند سرفصل پرداخته شد. نتایج به‌دست‌آمده از آمارگیری اختصاصی این مطالعه از معادن منتخب در کشور، ارزیابی داده‌های موجود در کشور، تحلیل اسناد بالادستی و تجارب جهانی مرتبط و در نهایت چارچوب سناریوپردازی توسعه در افق‌های برنامه‌ریزی و نتایج برآورد نیاز آبی و نحوه تأمین آب مهمترین محورهای ارائه را تشکیل داد. این مطالعه در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب و با همکاری کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران انجام شده است و دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزرات نیرو نیز بر مطالعه نظارت داشته است.

در ابتدا روند آمارگیری و ویژگی‌های پرسشنامه و دریافت اطلاعات از معادن منتخب و معیارهای انتخاب معادن منتخب و روند اصلاح و نهایی‌سازی نتایج به‌دست‌آمده از آمارگیری تشریح شد. نتایج حاصل، نشان‌دهنده تعارضات آماری و حاکی از اختلافات عمده در نتایج آماربرداری سال‌های 1393 و 1396 مرکز آمار ایران است. ضمن اینکه طبق توضیحات آقای دکتر داود رضا عرب مجری این گزارش، تحولات درنظرگرفته شده در گزارش خطی نبوده و  رویکرد آینده‌نگارانه مبنای تهیه آن است و تحولات و تغییرات حوزه معادن با هم در نظر گرفته شده است.

اختلافات عمده در اطلاعات مرکز آمار ایران و بانک داده نظام مهندسی معدن در استان‌ها، مقایسه اطلاعات امور معدن وزارت صنعت، معدن و تجارت با مرکز آمار ایران و نظام مهندسی معدن، اختلافات عمده در روند سالانه اطلاعات معادن مرکز آمار ایران، اختلافات آماری پرسشنامه‌های دریافتی و نتایج به‌دست‌آمده از مطالعات با آماربرداری‌‌های سراسری وزارت نیرو نیز به عنوان دیگر تعارضات آماری در این گزارش عنوان شده است.

با تحلیل مصرف آب معادن کل کشور بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران و مصرف آب اصلاحی در سال 1393، مشخص شد 52.7 درصد از کل مصارف آب معادن مربوط به استان کرمان و 17.8 درصد مربوط به استان یزد است و حدود 20 درصد نیز (به ترتیب) در 8 استان خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، تهران، اصفهان، فارس، مرکزی، خوزستان و سیستان و بلوچستان مصرف می‌شود و 10 درصد باقیمانده مصرف آب معادن در 21 استان دیگر مصرف می‌شود.

تحلیل تجارب جهانی معادن و صنایع معدنی

«تحلیل جایگاه ایران، تحولات بازارهای آتی، بهره‌وری مصرف آب و استفاده از تکنولوژی»، بخش دیگری از این گزارش بود که در همین راستا، تولیدات معادن ایران و جهان، مصرف مواد معدنی و مصارف معدنی، اقتصاد معادن ایران و جهان، تجارت مواد معدنی و صنایع معدنی در ایران و جهان، بهره‌وری مصرف آب و بهبود بهره‌وری انرژی به تفکیک تشریح و کاهش منطقه مرطوب / منطقه باز در تأسیسات ذخیره‌سازی باطله، کاهش تولید مواد ریزدانه در حین سنگ‌زنی برای پایین نگهداشتن آب باطله، بهبود عملکرد تغلیط‌‌کننده باطله، کاهش تلفات آب از طریق تغلیظ‌کردن یا دفع ضایعات خمیری، کاهش تلفات آب از طریق نصب زهکشی در TSF، کاهش تلفات آب از طریق تراکم باطله، کاهش تلفات آب از طریق طبقه بندی باطله و ... با هدف کاهش مصرف آب معادن پیشنهاد داده شد.

علاوه بر اینها، جمع آوری و استفاده مجدد از رواناب سطحی، استفاده مجدد از آب سیستم آبکشی معدن، استفاده مجدد از آب خنک کننده، استفاده مجدد از آب جدا کننده گردوغبار، استفاده مجدد از آب خاکستری و استفاده مجدد از فاضلاب محل‌های خارج از سایت و منابع آب جایگزین راهکارهایی هستند که طبق تجارب جهانی می‌توانند در حوزه استفاده مجدد از آب معدن موثر عمل کنند.

بازیافت آب سطحی تأسیسات ذخیره‌سازی باطله (TSF)، بازیافت آب نشتی از تأسیسات ذخیره‌سازی باطله (TSF)، بازیافت سرریز تغلیظ‌کننده باطله، بازیافت کنسانتره یا بازیافت سرریز تغلیظ‌کننده میانی و بازیافت فاضلاب معدن نیز به عنوان راهکارهایی برای تصفیه آب معادن در گزارش مذکور تشریح شد.

 مؤلفه‌های برآورد نیاز آبی صنعت

 در گزارش «برآورد نیاز آبی معادن و زنجیره صنایع معدنی مرتبط در افق 1415 و 1425»، با تأکید برشدت مصرف آب در افق 1400، چهار مؤلفه تعیین میزان مصرف آب هر فعالیت صنعتی در افق‌های برنامه‌ریزی، تعیین انواع فعالیت صنعتی و سهم آن در افق‌های برنامه‌ریزی، تعیین حجم هر فعالیت صنعتی در افق‌های برنامه‌ریزی و تعیین سهم هر استان از کل فعالیت‌ها در افق برنامه‌ریزی برای ایجاد توازن منطقه‌ای به‌عنوان مهم‌ترین مؤلفه‌های برآورد نیاز آبی صنعت عنوان و تأکید شده است نیاز آبی باید در هر افق و برای هر زیر بخش صنعت و گروه‌های فعالیت صنعتی و در هر استان و شهرستان محاسبه و برآورد شود. بنابراین نتایج نهایی در 9 گروه فعالیت معدنی و صنایع معدنی در 429 شهرستان در افق‌های 104، 1415 و 1425 در سناریوهای مختلف برآورد شده است. سناریوپردازی نهایی در دو مرحله انجام شده است و در مرحله اول توسعه متوازن و متعادل همه مناطق و در مرحله دوم استفاده از ظرفیت‌های ذخایر مناطق و ویژگی‌های استقرار صنایع در جوار معادن و همچنین ظرفیت‌های افزایش سهم از بازارهای جهانی مبنا بوده است. در ایجاد رشد از آینده‌نگری و پیش‌بینی‌های رشد استفاده شده است و ایجاد توسعه متوازن با دو شاخص اصلی تعادل درآمد و تعادل اشتغال آینده‌نگرانه‌ تعیین شده است. تحولات ساختار اقتصادی و به‌ویژه تحولات ساختار معدنی و ساختار صنعتی در مناطق آینده‌نگارانه و در جهت تحق اهداف و جهت‌گیری‌های اصلی بوده است.

چارچوب نحوه تأمین آب معادن و زنجیره صنایع معدنی مرتبط

در گزارش مذکور همچنین باهدف نحوه تأمین آب معادن و زنجیره صنایع معدنی مرتبط، پیشنهادشده تا در گام اول دسته‌های مصارف آبی واحدها و بعدازآن دسته‌های مناطق بر اساس دسترسی به منابع آب شناسایی شوند. در این دو مرحله نوع فعالیت، حجم مصرف آب در واحد، بهره‌وری مصرف آب در واحد، آب قابل‌برنامه‌ریزی، آب قابل تخصیص، طرح‌های توسعه آتی، وضعیت دشت‌ها و اضطرارها مهم‌ترین موضوعاتی هستند که باید شناسایی شوند و بعد از انجام این دو مرحله، ماتریس تأمین آب واحدهای معدنی و زنجیره صنایع معدنی مرتبط از منابع آب در دسترس، توجه به الزامات و ضوابط تأمین آب واحدهای معدنی و زنجیره صنایع معدنی مرتبط در دستور کار قرار گیرد.

بعد از ارایه این گزارش، بهرام شکوری رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران و عباس کشاورز معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب نقطه‌نظرات خود را مطرح کردند.

به اعتقاد بهرام شکوری، برآورد دقیق از نتایج این پژوهش در گروی تدوین و اجرای پرسشنامه دقیق و همچنین نحوه استخراج داده‌ها است. او همچنین خواستار توجه به دو مولفه امنیت و تقاضا در بررسی نتایج حاصل از این گزارش شد. او تاکید کرد باید دقت پرسشنامه‌ها ارزیابی و صحت‌سنجی و مشخص شود تغییر تکنولوژی مصرف آب در بخش معدن تا چه اندازه مورد توجه قرار گرفته است.

رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران تاکید کرد: یکی دیگر از مولفه‌هایی که در این گزارش باید مدنظر قرار گیرد، نوآوری‌های جدیدی است که در نیاز آبی معادن و صنایع معدنی استان‌ها در افق 1415 و 1425 لحاظ شده است.

با این حال او معتقد است این گزارش در صورت عملیاتی شدن میتواند بسیاری از نواقص موجود در حوزه معدن را پوشش دهد.

شکوری با اشاره به این موضوع که سهم مصرف آب در بخش معادن و صنایع معدنی 2 درصد است، اظهار کرد: همین مقدار را هم باید بهینه مصرف کرد و به نظر من خلا تدوین گزارش‌هایی این چنینی در حوزه کشاورزی که 92 درصد منابع آبی را مصرف می‌کنند به شدت احساس می‌شود.

کشاورز، معاون پژوهشی مرکز مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران هم خواستار اجرای این طرح و جلوگیری از موازی‌کاری بین دستگاه‌های اجرایی مرتبط شد و پیشنهاد داد تا اتاق ایران با تهیه نامه‌ای به امضای ریاست اتاق، جزییات این طرح را علاوه بر وزارت نیرو و وزارت صمت، به سایر دستگاه‌های اجرایی مرتبط نیز اعلام کند.

* اتاق بازرگانی ایران