توجه به زیست‌بوم، اولویت همکاری‌های معدنی
مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران: یکی از مهم‌ترین اهداف نظام‌های نوآوری در هر کشوری، اتصال فناوری به بازار و خلق ثروت از آن است.
به گزارش نمایشگاه بین المللی سنگ ایران، ذخایر معدنی بخش مهمی از سرمایه‌های ملی هر کشور محسوب می‌شود و استفاده بهینه از این ذخایر تاثیر بسزایی بر اقتصادکلان کشورها و در نتیجه نرخ رشد صنعتی می‌گذارد.
در دهه‌های اخیر، کشورهای صنعتی که دارای منابع غنی مواد معدنی هستند، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را در این بخش انجام داده‌اند. امروزه با تکثر و تنوع ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری و جریان سیال سرمایه، نوآوری و توسعه فناوری در بخش معدن و صنایع معدنی از اهمیت بالایی برخوردار است. صحبت های مجید وفایی‌فرد، مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران را در این زمینه می خوانید:
مشکل شرکت‌های بزرگ و کوچک فعال در بخش معدن چیست، برای حل آن شما چه راهکاری ارائه می‌دهید؟
باتوجه به رقابتی شدن محیط کسب‌وکار در چند دهه اخیر، شرکت‌های بزرگ فعال در بخش معدن و صنایع معدنی باوجود دسترسی به منابع مالی و کانال‌های توزیع با دیوان‌سالاری، لختی و نداشتن انعطاف‌پذیری روبه‌رو هستند. در مقابل شرکت‌های کوچک فناوری‌محور این حوزه باوجود انعطاف‌پذیری، توانمندی و نوآوری بالا با کمبود منابع و ضعف دسترسی به بازار مواجهند. به این ترتیب هر دو دسته شرکت‌های یادشده برای حفظ موقعیت خود در فضای رقابتی و ادامه حیات به همکاری با هم نیاز دارند. در این راستا با عنایت به گستردگی و پیچیدگی همکاری فناورانه بین شرکت‌ها، رویکرد زیست‌بوم نوآوری (INNOVATION ECOSYSTEM) برای تحلیل و تبیین فرآیند همکاری فناورانه بین دو دسته شرکت‌های یادشده به‌عنوان یک راهبرد اساسی می‌تواند مد نظر باشد.
رویکرد زیست‌بوم نوآوری نخستین بار کجا مطرح شد و منظور از آن چیست؟
مجمع جهانی اقتصاد با همکاری دانشگاه استنفورد و انجام پیمایش در بین بیش از هزار کارآفرین، محورهای اصلی زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی را شناسایی و چارچوبی برای تحلیل آن ارائه کرد. در چارچوب ارائه شده ابعاد زیست‌بوم کارآفرینی شامل حمایت‌های فرهنگی، دانشگاه‌های اصلی به‌عنوان کاتالیزور، تحصیل و آموزش، چارچوب قانونی و دولت، سیستم‌های پشتیبان، تامین مالی، سرمایه انسانی و نیروی کار و در نهایت بازارها در دسترس بودند. البته هر یک از این ابعاد خود دارای زیرمجموعه‌هایی هستند. سازمان توسعه همکاری‌های اقتصادی نیز چارچوبی به‌منظور تحلیل زیست‌بوم کارآفرینی ارائه کرد. ابعاد این چارچوب عبارت است از سیاست، تامین مالی، زیرساخت، بازارها، سرمایه انسانی، حمایت، خدمات، ارتباطات، فرهنگ، تحقیق و توسعه و نوآوری و در نهایت شرایط اقتصاد کلان. در تجزیه و تحلیل خوبی که اخیرا در کشور انجام شده، باتوجه به اینکه عوامل متعددی بر عملکرد زیست‌بوم تاثیرگذار است، وضعیت از منظر و ابعاد کلان مانند اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، بازار و... مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. همچنین باتوجه به تعریف زیست‌بوم متشکل از مجموعه‌هایی از عناصر و نهادها که دارای روابط مشخصی برای دستیابی به هدف مشخص هستند، عناصر و نهادهای مربوط که هر کدام نقش‌های متفاوتی را برعهده می‌گیرند، شناسایی شده است. چارچوب تحلیلی زیست‌بوم همکاری‌های فناورانه بین شرکت‌های بزرگ و کوچک فناوری‌محور را در طول زمان تکامل می‌دهد. این چارچوب دارای چرخه عمر است که در تحلیل زیست‌بوم باید به این موضوع توجه شود.
بازیگران درگیر در زیست‌بوم همکاری فناورانه بین شرکت‌های بزرگ و نوپا را چطور می‌توان دسته‌بندی کرد؟
در بررسی مطالعات مختلف تحلیلی زیست‌بوم به‌طورکلی بازیگران درگیر در زیست‌بوم همکاری فناورانه بین شرکت‌های بزرگ و نوپا را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد که در بخش معدن و صنایع معدنی نیز قابل تطبیق و احصا است. گروه اول، سازمان‌های دولتی که مسئولیت اصلی اداره کشور، سیاست‌گذاری و اجرای سیاست‌ها و وظایف دولت در کشور را برعهده دارند. ازجمله این نهادها می‌توان به دولت، مجلس شورای اسلامی، سازمان ملی استاندارد، سازمان توسعه‌ای نظیر ایمیدرو و ایدرو، سازمان توسعه تجارت و... اشاره کرد. سازمان‌های دولتی از طریق تدوین برنامه‌ها و سیاست‌های مختلف می‌توانند زمینه همکاری شرکت‌های بزرگ و کوچک را فراهم کنند. علاوه بر این سازمان‌های دولتی با فراهم‌سازی رژیم قوی حمایت از مالکیت دارایی فکری باعث افزایش تمایل شرکت‌های نوپا برای همکاری با شرکت‌های بزرگ می‌شوند.
گروه دوم، نهادهای آموزشی و پژوهشی که مسئولیت فراهم‌سازی نیروی انسانی مورد نیاز برای فعالیت در زیست‌بوم از طریق ارائه آموزش‌های عمومی و تخصصی را برعهده دارند. ازجمله این نهادها می‌توان به دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نظیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران اشاره کرد. گروه سوم، نهادهای مالی که مسئولیت تامین مالی شرکت‌ها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه را برعهده دارند. ازجمله این نهادها می‌توان به بانک‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر نظیر صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی اشاره کرد. گروه چهارم، شرکت‌ها یا همان بازیگران اصلی زیست‌بوم همکاری فناورانه هستند.
درواقع منظور از این دسته، شرکت‌های بزرگ صنعتی و کوچک و متوسط و نوپایی است که با یکدیگر همکاری کرده و زیست‌بوم را شکل می‌دهند. خوشبختانه در بخش معدن و صنایع معدنی شرکت‌های بزرگی نظیر شرکت ملی مس، سرب و روی و شرکت‌های فولادی بزرگ مانند مبارکه، گل‌گهر، چادرملو، میدکو و... حضور دارند که می‌توانند ظرفیت مناسبی در هم‌افزایی با شرکت‌های تحقیقاتی و دانش‌بنیان حوزه معدن ایجاد کنند. گروه پنجم، نهادهای حمایتی که اقدام‌های مختلفی را برای حمایت مالی و غیرمالی انجام می‌دهند. به‌عنوان نمونه می‌توان به ۴ مرکز نوآوری مانند مرکز تازه‌تاسیس نوآوری ایمینو به‌عنوان زیرمجموعه ایمیدرو، شتاب‌دهنده‌ها و رویدادهای به‌هم‌رسانی نظیر نمایشگاه‌های بومی‌سازی اشاره کرد.
نقش شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز تحقیقاتی در زیست‌بوم نوآوری در بخش معدن و صنایع معدنی چیست؟
یکی از مهم‌ترین اهداف نظام‌های نوآوری در هر کشوری، اتصال فناوری به بازار و خلق ثروت از آن است. از یک سو فشارهای اجتماعی برای ارتقای رفاه و خلق ثروت از سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در حوزه توسعه علم و فناوری و از سوی دیگر تنگناهای اقتصادی ناشی از ناکافی بودن منابع عمومی دولتی، تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهش و فناوری را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دانشگاه‌ها و موسسه‌های تحقیقاتی مطرح ساخته است.
* صمت
