به گزارش نمایشگاه بین المللی سنگ ایران، باتوجه به توانمندی و ظرفیت‌های کشور در حوزه سنگ‌های ساختمانی، کارشناسان تاکید دارند تنها راه نجات و توسعه سنگ ایران تمرکز بر رونق صادرات است. اینکه وضعیت ایران در بخش سنگ به چه صورت است، در مقایسه با کشورهای دیگر در کجا ایستاده‌ایم، باید چه اقداماتی برای توسعه صادرات انجام دهیم و... سوالاتی بود که با سیامک حاج سید جوادی، محقق و تحلیلگر بازارهای جهانی سنگ در میان گذاشتیم. متن این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.

در حال ‌حاضر وضعیت ایران در زمینه صادرات سنگ به چه صورت است؟

ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان پیشرو صنعت سنگ در جهان به‌شمار می‌رود. آمارهای جهانی می‌گوید ایران در سال ۲۰۱۸ میلادی نه میلیون تن سنگ ساختمانی تولید کرده و آمارهای داخلی این میزان را سیزده میلیون تن برآورد می‌کند. از این حجم تولید 425. 1 میلیون تن سنگ به‌صورت کوپ یا فرآوری شده صادر شده است. با این تفاسیر ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سنگ ساختمانی در نظر گرفته می‌شود. کشور ما ۹۷۲ هزار تن سنگ ساختمانی یعنی معادل 8. 10 درصد را با تعرفه ۲۵۱۵ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه آهکی یا ماربل) و ۴۸۰ هزار تن سنگ (با در نظر گرفتن حدود یک‌میلیون تن سنگ کوپ برای فرآوری محصولات صادراتی) را با تعرفه ۶۸۰۲ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری شده) صادر کرده است. باتوجه به این شرایط می‌توان گفت ایران از نه میلیون تن سنگ تولیدشده براساس آمار جهانی، به‌طور تقریبی دو میلیون تن را به صادرات اختصاص داده که تنها بیست و دو درصد کل محصولات کشور است و بیش از هفتاد و هشت درصد تولید خود را در بازار داخلی به‌کار برده است.

در این صورت وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای دیگر در حوزه صادرات سنگ چگونه است؟

در این زمینه به ترکیه اشاره می‌کنم. ترکیه در سال ۲۰۱۸ میلادی با تولید دوازده میلیون تن و صادرات تقریبی ۷، ۵ میلیون تن سنگ کوپ و فرآوری شده ابتدایی و نهایی به‌عنوان یکی از پیشروان صنعت سنگ در زمینه تولید و تبادلات جهانی شناخته شده است. صادرات ۵.۵ میلیون تن این سنگ‌ها با تعرفه ۲۵۱۵ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه آهکی یا ماربل) انجام شده است. همچنین صادرات سنگ فرآوری‌شده با تعرفه ۶۸۰۱ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری‌شده ابعاد خاص و ویژه)، ۶۸۰۲ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری شده) و ۶۸۰۳ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری شده از نوع اسلیت) 345. 2 میلیون تن بوده است. برای تولید 345. 2 میلیون تن سنگ نزدیک ۵ میلیون تن سنگ کوپ به کار گرفته شده است. به‌این‌ترتیب می‌توان بیان کرد در عمل ترکیه بیش از ۸۰ درصد سنگ تولیدی خود را به صادرات اختصاص داده است. ۵۰ درصد این مقدار صادرات با تعرفه ۲۵۱۵ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه آهکی یا ماربل) بوده و مابقی آن به میزان 5. 37 درصد صرف فرآوری شده است. به‌این‌ترتیب این کشور تنها حدود 5. 22 درصد سنگ تولیدی خود را در بازارهای داخلی مصرف کرده است.هر دو کشور ترکیه و ایران از نظر تولید به‌ویژه در گروه سنگ‌های آهکی ماربل جزو پیشروان جهان هستند. ترکیه ۸۰ درصد تولید خود را به شکل کوپ و فرآوری‌شده ساده و نهایی به صادرات اختصاص داده، این در حالی است که صادرات ایران در این حوزه تنها ۲۲ درصد است. از طرفی ترکیه حدود ۲۰ درصد تولید خود را در داخل مصرف کرده، در حالی که این آمار در ایران به ۷۸ درصد می‌رسد. ترکیه کشوری است که ۴ برابر مصرف داخلی، سنگ صادر می‌کند، اما ایران به‌طور تقریبی یک‌چهارم مصرف داخلی خود را به صادرات اختصاص داده است. این به آن معنی است که مصرف سنگ در ایران به‌طور تقریبی ۴ برابر ترکیه است و بازار داخلی بسیار قوی و مصرف بسیار بیشتری نسبت به ترکیه دارد.

دلیل این تفاوت بزرگ در دو کشور همسایه تولیدکننده سنگ را چه می‌دانید؟

باتوجه به چنین آمار و ارقامی باید به تفاوت ساختاری میان دو کشور اشاره کرد. اگر ایران بخواهد به سقف صادراتی کشور ترکیه دست پیدا کند، به‌طور خوش‌بینانه باید ظرفیت تولید معادن سنگ خود را به ۱۷ میلیون تن برساند. براساس گزارش‌های ارائه‌شده توسط کارشناسان و مدیران وزارت صنعت، معدن و تجارت ظرفیت بالقوه معادن سنگ کشور با بیش از ۲۰۰۰ واحد حدود ۳۰ میلیون تن است که بیش از ۹۰۰ معدن در این بین غیرفعال هستند. پیش‌بینی می‌شود ۱۱۰۰ معدن فعال به‌طور تقریبی توان بالقوه تولید 5. 16 میلیون تن سنگ را داشته باشند، این در حالی است که در شرایط حاضر تنها ۹ میلیون تن سنگ تولید می‌شود.در این بین اگر ظرفیت معادن فعال سنگ کشور را به ۲ برابر برسانیم یا معادن غیرفعال را فعال کنیم، می‌توانیم به ظرفیت ۱۶ میلیون تن دست پیدا کنیم.این امر با یک برنامه‌ریزی استراتژیک بلندمدت، سرمایه‌گذاری و تمرکز روی معادن مناسب و توسعه صادرات محقق می‌شود. برای رسیدن به آن هم به برنامه‌های کوتاه‌مدت، اهداف از پیش تعیین‌شده، زیرساخت‌ها و مدیریت راهبردی، تخصصی و مجرب نیاز داریم.لازم به ذکر است که در اهداف بلندمدت برنامه‌ریزی استراتژیک سنگ کشور در نظر گرفتن صادرات ۵ میلیون تن سنگ با تعرفه ۲۵۱۵ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه آهکی یا ماربل) و ۲۵۱۶ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه سیلیسی) و گرانیت تا ۳ میلیون تن با تعرفه‌های ۶۸۰۱ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری شده ابعاد خاص و ویژه) و ۶۸۰۲ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری شده) به‌صورت فرآوری شده خاص و نهایی لازم‌الاجرا است؛ در غیر این صورت توسعه صادرات غیرممکن است. آمارهای صادراتی سنگ فرآوری شده نهایی ایران با تعرفه ۶۸۰۲ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری شده) جز در سال ۲۰۱۸ میلادی به‌دلیل حجم کم ارائه نشده، اما می‌توان پیش‌بینی کرد که آمارهای این حوزه به‌مراتب پایین‌تر از آمار صادرات سال ۲۰۱۸ بوده است. در صورتی که شیب صادرات سنگ فرآوری شده را با شیب صادرات تعرفه ۲۵۱۵ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه آهکی یا ماربل) در نظر بگیریم، می‌توان به آمارهای بسیار تقریبی اشاره کرد. برآورد تقریبی صادرات سنگ فرآوری شده ایران و ترکیه در سال‌های مختلف با تعرفه ۶۸۰۲ (تعرفه گمرکی سنگ‌های فرآوری شده) به این صورت بوده که این آمار در ترکیه در سال‌های ۱۹۹۵، ۲۰۰۰، ۲۰۰۵، ۲۰۱۰، ۲۰۱۵، ۲۰۱۶، ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ میلادی به ترتیب ۱۲۳، ۳۹۰، ۱۲۸۱، ۱۶۷۷، ۲۰۴۷، ۲۰۴۶، ۲۲۰۹، ۲۳۴۵ هزار تن در سال بوده و در ایران در همین سال‌ها ۱۱، ۵۳، ۱۸۰، ۲۳۰، ۲۳۰، ۳۰۰، ۴۵۰ و ۴۸۰ هزار تن در سال برآورد شده است. صادرات سنگ کوپ ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی به‌دلیل وضع عوارض ۷۰ درصدی به‌شدت کاهش یافت، با این حال در این مصاحبه براساس برآورد تقریبی ما صادرات سنگ‌های فرآوری شده را طبق آمار سال ۲۰۱۵ با دید مثبت در نظر می‌گیریم.

ارزش صادرات سنگ ترکیه در مقایسه با سایر رقبای جهانی به چه صورت است؟

ترکیه از سال ۲۰۱۸ میلادی تاکنون حدود ۹۴۴ میلیون دلار صادرات سنگ داشته که این رقم براساس تعرفه ۲۵۱۵ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه آهکی یا ماربل) به‌طور میانگین ۱۸۷ دلار بر تن برآورد شده است. باتوجه به آنکه صادرات سنگ‌های فرآوری شده ترکیه حدود ۴. ۵ میلیون تن است می‌توان گفت ارزش‌افزوده حاصل از هر تن سنگ حدود ۲۱۰ دلار است. این مقدار به‌طور تقریبی ۱۲ درصد بیشتر از ارزش افزوده حاصل از صادرات سنگ کوپ این کشور بوده است. اگر ترکیه می‌توانست 5. 4 میلیون تن سنگ فرآوری را به‌صورت سنگ کوپ صادر کند، حجم صادراتی این کشور به ۸۸ درصد تولید می‌رسید، این در حالی است که این امر به چند دلیل برای این کشور میسر نخواهد بود؛ نخست اینکه واردکننده سنگ کوپ ترکیه، به‌طور عمده چین است. چین مشتری نزدیک ۸۰ درصد و هندوستان مشتری حدود ۹ درصد سنگ ترکیه است. در کل می‌توان گفت ۸۹ درصد صادرات سنگ ترکیه به این دو کشور با تعرفه ۲۵۱۵ انجام می‌شود و آنها هم هرگز سنگ فرآوری شده از ترکیه خریداری نمی‌کنند. دوم اینکه کشورهایی که سنگ فرآوری شده ترکیه را خریداری کرده‌اند از جمله امریکا، عربستان و فرانسه کشورهایی هستند که سنگ غیرفرآوری شده با تعرفه ۲۵۱۵ (تعرفه گمرکی بین‌المللی سنگ‌های بلوک و اسلب خام گروه آهکی یا ماربل) را خریداری نمی‌کنند.یکی از راهکارهای استراتژیک ترکیه در ورود به بازارهای سنگ فرآوری شده و کسب سهم سایر رقبا در بازارهای جهانی اعمال سیاست قیمت پایین صادرات است. ترکیه از جمله کشورهایی است که پایین‌ترین قیمت صادراتی سنگ را در بازارهای جهانی ارائه می‌دهد.

ایران برای توسعه صادرات در حوزه سنگ باید چه اقداماتی انجام دهد؟

از سال ۲۰۱۵ میلادی در برنامه‌های توسعه صادرات ایران، هدف صادراتی سنگ‌های ساختمانی حدود ۲ میلیارد دلار در سال مطرح ‌شده است. این صحبت توسط مدیران راهبردی صنعت سنگ ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز بیان شده است. باتوجه به آمارهای ارائه شده می‌توان گفت تحقق این امر به راحتی امکان‌پذیر نیست و لازمه آن افزایش تولید سالانه معادن کشور تا سقف ۱۷ میلیون تن، حداقل ۲ برابر شدن میزان تولید اسمی حال حاضر کشور، انجام سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز در بخش معادن و کارخانجات فرآوری، توسعه و حمایت از واحدهای بازرگانی، تغییرات ساختاری، بازاریابی و بازارسازی است. در بازارهای جهانی تحقق این حجم از صادرات که در رقابت تنگاتنگ با رقبای اصلی به‌ویژه ترکیه که بزرگ‌ترین رقیب ایران در گروه سنگ‌های آهکی یا ماربل است، کاری بسیار دشوار اما عملیاتی و شدنی است. باید بدانیم که تحقق این امر در کمتر از ۱۵ سال امکان‌پذیر نیست. البته مسائل و محدودیت‌های ژئوپلتیک ایران و تحریم‌ها نیز بزرگ‌ترین سد راه ما در تحقق این امر است.

* صمت