انحصار تولید ما را تنبل کرده است
عمده اهداف صادراتی ما، دو کشور همسایه یعنی عراق و افغانستان هستند؛ کشورهایی که از نظر صنعت و فناوری حرف چندانی برای گفتن ندارند و اغلب مردم آن نیز از توان مالی بالایی در خرید کالاها برخوردار نیستند؛ بنابراین کیفیت محصولات درحال‌حاضر در این کشورها معیار اولیه برای انتخاب کالا نیست و معمولا قیمت مناسب در درجه اول اهمیت است.
به گزارش نمایشگاه بین المللی سنگ ایران، بدون شک کیفیت یکی از موضوعات مهم در عرصه صادرات است و ارتقای این مولفه نقش بسیار مهمی در راه یافتن کالاهای صادراتی به بازارهای جهانی دارد؛ اما وقتی صحبت از صادرات در کشور ما به میان می‌آید باید توجه داشت که صحبت از چه میزان از کل صادرات مطرح است و ما در ارتقای چند درصد از میزان صادرات کشور می‌توانیم اثرگذار باشیم.
درحال‌حاضر طبق آمار گمرک و سازمان توسعه تجارت بیش از پنجاه و پنج درصد کالاهای صادراتی کشور ما را گاز، میعانات، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی تشکیل می‌دهند، نزدیک بیست و دو درصد محصولات صادراتی ما را نیز مواد معدنی تشکیل می‌دهند و سیمان و محصولات کشاورزی و به‌طور عمده پسته و زعفران در رتبه‌های بعدی قرار دارند. آنچه درباره کیفیت محصولات صادراتی صنعتی مطرح می‌شود، بیشتر معطوف به همین درصد باقیمانده است.
جدا از مسئله نوع محصولات، کشورهای واردکننده کالاهای ایرانی و جایگاه آنها در عرصه تجارت جهانی نیز در پرداختن به مولفه کیفیت بسیار حائز اهمیت هستند. عمده اهداف صادراتی ما، دو کشور همسایه یعنی عراق و افغانستان هستند؛ کشورهایی که از نظر صنعت و فناوری حرف چندانی برای گفتن ندارند و اغلب مردم آن نیز از توان مالی بالایی در خرید کالاها برخوردار نیستند؛ بنابراین کیفیت محصولات درحال‌حاضر در این کشورها معیار اولیه برای انتخاب کالا نیست و معمولا قیمت مناسب در درجه اول اهمیت است.
اتفاقا از این نظر می‌توان گفت حضور کالاهای ایرانی در این کشورها و فقدان رقبای جدی تجاری در آنها بوده که تولیدکنندگان ما را تنبل و تولیدات ما را بی‌کیفیت کرده است. میزان صادرات فعلی ما به این کشورها حدود پانزده میلیارد دلار است که نزدیک نیمی از آن مربوط به کالاهای مصرفی است. شاید این‌طور بتوان گفت که موفقیت کالاهای ایرانی در این بازارها به‌دلیل توان کم مالی مردم این کشورها بوده، وگرنه در این بازارها نیز زمانی که قدرت تشخیص و توان خرید مردم بالا برود، خواهیم دید که مردم به کیفیت نیز توجه بیشتری می‌کنند و فروش کالاها در آن بازارها هم برای تولیدکننده ایرانی دشوار می‌شود.
در این حالت ممکن است شاهد این موضوع باشیم که کالاهای تولیدشده در کشورهای دیگری مانند ترکیه که در بحث ارتقای کیفیت کالاهای خود در این سال‌ها فعالیت‌های قابل‌توجهی داشته‌اند، جای محصولات کشور ما را در این بازارها می‌گیرند.
از منظر دیگر یکی از دلایل بزرگ در ارتقا نیافتن جایگاه محصولات ایرانی در بازارهای جهانی، دیوار بلند تعرفه واردات است. ما سال‌های سال به بهانه حمایت از تولید داخلی دور کشور دیوار بلندی کشیده و باعث شده‌ایم که تولیدات ما بدون وجود رقیب توانمند خارجی، بازار را به‌صورت انحصاری از آن خود کنند و به این ترتیب تولید ما رقابت کردن را در این سال‌ها نیاموخت. در واقع اگر تولیدات ما قابلیت رقابت با همتایان خارجی خود را داشتند، تا این حد نگران واردات نبودند. شاید اگر دقیق‌تر نگاه کنیم صنایعی مثل شیرینی و شکلات در این سال‌ها توانسته‌اند که محصولات قابل ارائه‌ای را برای بازار کشورهای دیگر داشته باشند. تولید زمانی قوی و به‌روز محسوب می‌شود که در گام نخست در کشور خود بتواند با محصولات کشورهای دیگر رقابت کند و اگر غیر از این باشد، در بازارهای بین‌المللی که حمایتی هم متوجه او نیست، هیچ شانسی برای رقابت و موفقیت آن وجود نخواهد داشت. در هر حال کیفیت موضوع بسیار مهمی در عرصه تجارت بین‌الملل و صادرات پایدار است که کشور ما نیز اگر بخواهد در این عرصه همچنان به فعالیت خود ادامه دهد و بازاری برای فروش محصولات خود داشته باشد، حتما باید به آن توجه کند و محصولاتی را با در نظر گرفتن استانداردهای برتر بین‌المللی تولید و به کشورهای دیگر صادر کند.
مجیدرضا حریری - فعال و کارشناس اقتصادی- صمت
