راه‌های نرفته برای ظرفیت‌سازی سنگ‌های تزئینی
.jpg)
مشاور معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت: ایران در بخشی از منطقه زمین‌شناسی قرار گرفته که به بهشت گوهرشناسان معروف است و یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر انواع ذخایر سنگ‌های قیمتی به‌شمار می‌رود.
به گزارش نمایشگاه سنگ ایران، سنگ‌های معدنی تنوع و تعداد بسیار زیادی در ایران دارند. دراین‌بین سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی نیز سهم قابل‌توجهی در معادن کشورمان به خود اختصاص داده‌اند، به‌طوری‌که از ایران به‌عنوان بهشت گوهرشناسان یاد می‌کنند.
برای نمونه فیروزه نیشابور از گران‌ترین و منحصربه فردترین سنگ‌های قیمتی به شمار می‌رود و شهرتی جهانی دارد. پس‌ازآن سنگ قیمتی عقیق جایگاه بسیار خوبی در میان سایر سنگ‌های قیمتی در کشورمان دارد.
به این ترتیب ازآنجایی‌که ایران از کشورهایی است که ذخایر متنوع و سرشار سنگ‌های تزئینی دارد می‌توان با بهره‌برداری بهینه و پایدار از این ذخایر غنی ضمن ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب در جامعه به صادرات و کسب درآمد ارزی آن نیز فکر کرد. برای نمونه با راه‌اندازی یک کارگاه با بیست و پنج میز و چند دستگاه می‌توان به ساخت انواع زیورآلات دستی و سنتی مشغول شد و همه توان خود را به کار گرفت تا با خام‌فروشی این ظرفیت قیمتی در کشور مقابله شود و همچنین به زنان بی‌سرپرست شغل داد و آمار بیکاری را کاهش داد. دراین‌باره با مجید پورمقدم، پژوهشگر و مشاور معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت‌وگو کردیم.
وضعیت ایران در ذخایر سنگ چگونه است؟
ایران در بخشی از منطقه زمین‌شناسی قرار گرفته که به بهشت گوهرشناسان معروف است و یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر انواع ذخایر سنگ‌های قیمتی به‌شمار می‌رود. بیش از هفتاد گونه سنگ قیمتی و نیمه‌قیمتی به‌جز الماس در کشور یافت می‌شود که ازجمله می‌توان به اوپال، سیترین، آمیتیست، عقیق، فیروزه، ژاسب، بریل، انواع کوارتز، اپیدوت، گارنت، کریزوکولا و تورمالین اشاره کرد. این سنگ‌ها انواع قیمتی و نیمه‌قیمتی را تشکیل می‌دهند. هم‌اکنون در بیست استان کشور گوهرسنگ‌ها شناسایی شده‌اند.
چقدر در کشور به فرآوری سنگ‌های قیمتی و زینتی اهمیت می‌دهیم و این حوزه چه اهمیتی دارد؟
فرآوری سنگ‌های قیمتی و زینتی کشور بخشی است که کمترین فعالیت در آن انجام می‌شود و عده معدودی در بخش نگین‌تراشی و شماری هنرمند در تراش هنری سنگ‌ها مشغول فعالیت هستند. این در حالی است که برای این حوزه بازار مصرف بزرگی در کشور وجود دارد که همچنان نیازمند محصولات تولیدی است. پایین بودن هزینه‌های تولید اعم از تجهیزات، آموزش و مکان از عوامل مثبت فعالیت در این حوزه است، همچنین وسعت بکارگیری و اشتغالزایی همگن حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای این صنعت به حدی است که برای نمونه یک کارخانه چینی Gem & Gem ، سه هزار نیروی کاری را به‌طور مستقیم مشغول به‌کار کرده است یا در تایلند حدود یک و نیم میلیون نفر و در هند حدود سه میلیون نفر در این صنعت اشتغال دارند.
برای شناسایی و افزایش عمق اکتشافات حوزه سنگ چه اقداماتی در کشور انجام شده است؟
شناخت و استفاده از گوهرسنگ‌ها در کشورمان قدمتی طولانی دارد. برای نمونه معدن فیروزه نیشابور پیشینه فعالیت تاریخی هفت هزار ساله و قدمت فعالیت هفتصد ساله دارد. بخش قابل‌توجهی از فیروزه‌ها که در تابوت فراعنه مصر به‌کار رفته از ایران بوده و همچنین کتاب رکوردهای جهانی گینس ایران را بزرگ‌ترین تولیدکننده فیروزه جهان اعلام کرده اما بر اساس آن تلاش چندانی برای اکتشافات نشده است. به‌این‌ترتیب باید تلاش بیشتری برای شناسایی و افزایش عمق اکتشافات انجام دهیم. در این راستا در زون بستان‌آباد از منطقه آذربایجان شرقی با شناسایی ذخایر کریزوکولا از خانواده فیروزه می‌توان رتبه ایران را در جهان ارتقا داد؛ سنگی بسیار زیبا و خوشرنگ در استانی که از نظر فیروزه‌کوبی در صدر کشور است. این ماده معدنی از خانواده سیلیکات آبدار عنصر مس است با سختی چهار و با اشکال منشوری به رنگ‌های سبز، آبی و فیروزه‌ای که پاراژنز آن کانی‌های آزوریت و مالاکیت هستند. از این رو ضمن اطلاع‌رسانی درباره این ماده معدنی زیبای کشورمان به‌عنوان کالا و محصولات معدنی در سال حمایت از کالای ایرانی، امیدواریم بتوانیم در شناسایی ذخایر بیشتر، ارزش‌افزوده، صادرات، اشتغال و سرمایه‌گذاری گام‌های بلندتری برداریم.
در زمینه سنگ کریزوکولا بیشتر توضیح دهید و بفرمایید چه اهمیتی دارد؟
سنگ کریزوکولا یا فیروزه سیلیکاته، کانی سیلیکات مس و آلومینیوم به رنگ سبز و آبی با منشأ ثانویه است و با سختی متوسط و از اکسیداسیون در مناطقی که معادن مس وجود دارد به‌صورت خوشه انگور یا اجرام گرد و در بین سنگ‌ها شکل می‌گیرد. بعضی مواقع توده‌های کریزوکولا با کوارتز رشد می‌کنند و در هم ادغام می‌شوند. توده‌های این کانی با توده‌های فیروزه و مالاکیت همراه هستند. این کانی خاصیت درمانی نیز دارد چراکه موجب آرامش اعصاب شده و در تسکین دردها موثر است. در مصر باستان اعتقاد بر این بود که شخص را از آسیب‌های روانی محافظت می‌کند. کریزوکولا باعث افزایش مقاومت بدن می‌شود و تسکین‌دهنده زخم معده و ورم مفاصل، رفع گرفتگی عضلات، عفونت گلو و سم‌زدایی کبد و تنظیم فشارخون است و اگر در تماس مداوم با پوست باشد بسیار موثر است. این سنگ علاوه بر طب در جواهرسازی به‌صورت نگین، فیروزه‌کوبی، دیوارکوبی و تسبیح‌سازی کاربرد دارد و به‌صورت تزئینی در کلکسیون خانه نیز استفاده می‌شود. در ظروف فیروزه‌کوبی نیز از تمام خرده‌ریزه این سنگ در تابلوهای فیروزه و... بهره می‌برند. امروز این سنگ به‌ندرت استخراج می‌شود و به همین علت نرخ بالایی دارد، هرچند در طبیعت از لحاظ ظاهری سنگ‌های شبیه این کانی وجود دارد که می‌توان به فیروزه، مالاکیت و آزوریت اشاره کرد.
راهکارها و پیشنهاد شما برای توسعه سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی چیست؟
برگزاری رشته‌های گوهرشناسی و اجرای طرح آموزشی سنگتراشی از راهکارهای توسعه سنگ‌های قیمتی و ایجاد شغل به‌ویژه در اشتغال خانگی برای خانم‌های خانه‌دار و بی‌سرپرست، سازمان‌های مردم‌نهاد، انجمن‌های خیریه و... است. توسعه و ایجاد ارزش‌افزوده، صادرات سنگ فیروزه آذربایجان و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی با توجه به دستگاه‌های تراش سنگ فیروزه که خیلی بزرگ و پیچیده نیستند و درعین‌حال داشتن ابعاد مناسب مانند چرخ‌خیاطی برای اشتغال خانگی نیز بسیار موثر هستند. دراین‌بین اقدام به ثبت جهانی فیروزه آذربایجان به‌عنوان برند بین‌المللی با توجه به غنی بودن ماده معدنی از مس با دو و نیم تا هفت درصد خلوص، خوشرنگ بودن و داشتن نقش و نگارهای زیبا، جایگاه ایران را در جهان ارتقا می‌بخشد و به سمت ارزش‌افزوده جهت پیدا می‌کند.
* صمت
